Czosnek niedźwiedzi (łac. Allium ursinum) to występująca powszechnie w południowej Polsce roślina jadalna. Spotykana jest ona także w północnej części kraju, lecz nie tak często jak w Karpatach, Pogórzu i Sudetach. Szerokie zastosowanie czosnku niedźwiedziego sprawiło, że roślina ta była wykorzystywana już w starożytności. Trzemucha, bo tak również nazywany jest czosnek niedźwiedzi, wykazuje interesujące właściwości lecznicze.
Czosnek niedźwiedzi — morfologia i rozwój. Czosnek niedźwiedzi do czego?
Niedźwiedzi czosnek osiąga wysokość w granicy 20-50 centymetrów. Najbardziej charakterystyczną częścią rośliny są wysokie i szerokie liście zwężające się ku górze. Ich kształt określa się jako eliptyczno-lancetowaty. Organem zapewniającym stabilność rośliny w podłożu jest cebula. Wyrastają z niej niewielkie korzenie przybyszowe. Kwiatostany czosnku niedźwiedziego są niepozorne i tworzą rodzaj baldachu. Owocem jest torebka zawierająca kilka nasion.
Czosnek niedźwiedzi to bylina. Termin ten oznacza roślinę, która żyje co najmniej dwa lata i nie posiada zdrewniałych elementów pędu. Czosnek niedźwiedzi kwitnie po raz pierwszy w wieku 4 lat. Roślina ta występuje głównie w lasach mieszanych, gdzie tworzy rozległe łany. Na jednym metrze kwadratowym może jednocześnie rosnąć nawet tysiąc roślin tego gatunku. Okres kwitnienia przypada na kwiecień-czerwiec, a za zapylanie odpowiadają głównie trzmiele i muchy.
Lecznicze działanie czosnku niedźwiedziego
Czosnek niedźwiedzi to roślina w pełni jadalna dla człowieka. Inaczej może być w przypadku innych ssaków. Szczególnie trujące działanie czosnku niedźwiedziego ujawnia się w kontekście zjedzenia go przez psy. W ziołolecznictwie wykorzystuje się głównie liście, choć niekiedy zbiera się całe rośliny. Zbiory przeprowadza się głównie w kwietniu. Jeżeli zbiory mają dotyczyć wyłącznie cebul tej rośliny, to przeprowadza się je we wrześniu lub październiku. Możliwa jest także uprawa czosnku niedźwiedziego i nie wymaga ona specjalnych zdolności ogrodniczych.
Właściwości lecznicze czosnku niedźwiedziego nie odbiegają znacząco od czosnku pospolitego. Tradycyjnie był on wykorzystywany do leczenie chorób układu krążenia, układu trawiennego, a także przypisywano mu działanie lecznicze w stosunku do szkorbutu, bóli reumatycznych, miażdżycy oraz zakażeń bakteryjnych.
Badania naukowe na temat wpływu czosnku niedźwiedziego na organizm człowieka, prowadzone są stosunkowo od niedawna. Mimo to są już solidne przesłanki mówiące o tym, dlaczego warto go włączyć do swojej diety.
Wpływ czosnku na układ krążenia
Badania farmakologiczne potwierdzają skuteczne działanie substancji zawartych w czosnku niedźwiedzim w leczeniu nadciśnienia. Odpowiedzialne za to są związki z grupy flawonoidów. Należy mieć świadomość, że choroby układu krążenia stanowią najczęstszą przyczynę śmierci. O serce i naczynia krwionośne warto więc dbać. Działanie czosnku polega w tym przypadku na hamowaniu syntezy angiotensyny, która wytwarzana w nerkach podwyższa ciśnienie tętnicze. Wpływ czosnku niedźwiedziego na układ krążenia objawia się także zmniejszoną agregacją płytek krwi. Dzięki temu czosnek niedźwiedzi ma dzianie przeciwzakrzepowe.
Czosnek niedźwiedzi świeży i czosnek niedźwiedzi suszony właściwości lecznicze
Związki chemiczne czosnku niedźwiedziego prowadzą do obniżenia stężenia we krwi „złego” cholesterolu, czyli lipoprotein o niskiej gęstości (LDL). W zamian za to prowadzi do zwiększenia stężenia „dobrego” cholesterolu o dużej gęstości (HDL). Takie działanie stanowi profilaktykę przeciwko wystąpienia choroby zwanej miażdżycą. Polega ona na odkładaniu się w ścianach tętnic wapniejących blaszek. Efektem tego jest zmniejszona elastyczność naczyń krwionośnych, a także zwężenie ich światła. Jeżeli sytuacja taka będzie mieć miejsce w którejś z tętnic wieńcowych serca, może dojść do zawału mięśnia sercowego w wyniku niedokrwienia jego części. Jeżeli zaś taka blaszka miażdżycowa rozwinie się w tętnicy mózgu, może dojść do często fatalnego w skutkach udaru mózgu. Diety zawierające czosnek niedźwiedzi są więc jak najbardziej wskazane. Zaletą jest to, że czosnek niedźwiedzi to produkt łatwy do wykorzystania w kuchni.
Czosnek niedźwiedzi zawiera w sobie substancje klasyfikowane jako antybiotyki. Są one skierowane przeciwko kilkunastu szczepom bakterii. Dodatkowo substancje chemiczne czosnku niedźwiedziego wpływają korzystnie na metabolizm komórkowy. Czosnek niedźwiedzi jest bezpieczny dla człowieka i trudno go przedawkować. Należy jednak uważać, jeżeli nie zna się dokładnie morfologii tej rośliny. Zdarzają się bowiem przypadki pomylenia czosnku niedźwiedziego z innymi roślinami, które mają działanie toksyczne. Czosnek niedźwiedzi mylony może być z konwalią majową czy też zimowitem jesiennym.
Jak wykorzystać w kuchni czosnek niedźwiedzi?
Czosnek niedźwiedzi do czego? Jak już zostało wspomniane, wszystkie części czosnku niedźwiedziego są jadalne. W kuchni najczęściej wykorzystywane są liście. Najsilniejszy aromat wykazują one, gdy są świeże i niepoddane obróbce termicznej. W celach konsumpcyjnych zaleca się zbieranie liści czosnku niedźwiedziego przed ich okresem kwitnienia. Wtedy liście te są miękkie i delikatne.
Czosnek niedźwiedzi wykorzystywany jest głównie jako dodatek do sałatek, zup i sosów. Często robi się z nich także pesto. Liście tej rośliny mogą stanowić także dodatek do kanapek. Wszystkie elementy rośliny mogą zostać poddane kiszeniu. Kwiaty wykorzystuje się niekiedy jako element dekoracyjny. Szczególnie często czosnek niedźwiedzi wykorzystywany jest w Rosji, Gruzji i Armenii.
Pozostałe zastosowanie czosnku niedźwiedziego — czosnek niedźwiedzi do czego?
Czosnek niedźwiedzi ma znacznie szersze zastosowanie niż ziołolecznictwo oraz kulinaria. Z czosnku niedźwiedziego wytwarzane są liczne kosmetyki np. kremy do cery. Ze względów na swoje walory estetyczne, roślina ta jest również wykorzystywane w ogrodach jako element dekoracyjny. Czosnku niedźwiedziego nie należy sadzić w pobliżu roślin strączkowych, gdyż rośliny te nawzajem się zwalczają.
Zastosowanie czosnku niedźwiedziego w ogrodnictwie jest szerokie. z liści tej rośliny pozyskuje się fitoncydy, które mają za zadanie zwalczać choroby roślin. Tak pozyskane preparaty wykorzystuje się m.in. do zwalczania zarazy ziemniaka oraz mączniaka prawdziwego winorośli, czyli choroby grzybiczej.
Jeżeli komuś nasuwa się pytanie, do czego wykorzystywany jest czosnek niedźwiedzi? Należy mieć świadomość, że możliwości w tym zakresie są ogromne. Preparaty lecznicze, kosmetyki, potrawy, ogrodnictwo to tylko niektóre z dziedzin korzystających z niezwykłych możliwości czosnku niedźwiedziego.
Czosnek niedźwiedzi przeciwwskazania
Wiele osób zastanawia się, jakie czosnek niedźwiedzi przeciwwskazania zawiera. Otóż czosnku niedźwiedziego nie powinny spożywać osoby cierpiące na wrzody żołądka lub dwunastnicy. Dodatkowo czosnek niedźwiedzi przeciwwskazania tyczy się także kobiet w ciąży, dzieci oraz osób przyjmujących niektóre z leków, np. leki przeciwzakrzepowe.
