Kwas karminowy to czerwony barwnik pochodzenia naturalnego. Znany jest pod wieloma, stosowanymi zamiennie nazwami, m.in. E120, koszenilina, karmin, naturalna czerwień 4 czy barwnik koszenilinowy. Możemy znaleźć go w żywności oraz w produktach kosmetyczny i farmaceutycznych. Czy mamy jednak pewność czym jest oraz jak wpływa na nasze zdrowie barwnik E120?
Co to jest kwas karminowy? Jaka jest historia koszenili w Polsce?
Od średniowiecza do połowy XIX wieku Polska, a raczej Rzeczpospolita Obojga Narodów, była jednym z ważniejszych producentów w przemyśle tekstylnym, z wykorzystaniem właśnie kwasu karminowego. Kwas ten później został nazwany barwnikiem E120. Koszenilinę wytwarzano wtedy z czerwców polskich (Porphyrophora polonica). Otrzymana substancja miała duże znaczenie gospodarcze, ponieważ była wykorzystywana jako barwnik do tkanin. Polska była jednym z większych eksporterów koszenili w ówczesnej Europie.
Niestety, po odkryciu Ameryki, czerwony barwnik pozyskiwany z czerwca polskiego został wyparty przez tańszy zamiennik. Produkowany był on z czerwca kaktusowego żyjącego na opuncjach.
W Ameryce zastosowanie koszenili jako barwnika było znane już od czasów Azteków i Majów. Była ona jednak towarem luksusowym.
W Europie barwnik ten miał wartość na giełdach towarowych porównywalną do szafranu oraz złota. Koszenilą barwiono m.in. szaty kardynałów rzymskich, kurtki żołnierzy armii brytyjskich oraz tkaniny zamożnych możnowładców.
Pierwszy raz do barwienia żywności zaczęto wykorzystywać kwas karminowy na Wyspach Kanaryjskich około 1868 roku. Koszenila była dodawana do herbatników, wypieków, deserów, przetworów mięsnych i owocowych, ryb oraz gum do żucia. W tamtym czasie zaczęto również wykorzystywać ten barwnik jako główny składnik różu kosmetycznego do policzków.
Wraz z rozwojem technik pozyskiwania barwników syntetycznych, wykorzystanie kwasu karminowego do barwienia tkanin oraz innych tekstyliów znacznie się zmniejszyło. Jednakże w ostatnich latach obserwuje się rosnący trend na powrót do naturalnych barwników w tkaninach. Dlatego również wykorzystanie tego barwnika ponownie wzrasta.
Otrzymywanie barwnika E120
Koszenila pozyskiwana jest głównie z czerwców kaktusowych (Dactylopius coccus), ale również z czerwców armeńskich (Porphyrophora hamelii), kermes (Kermes vermilio) czy czerwców polskich (Porphyrophora polonica).
Czerwce kaktusowe są zbierane na wolności lub hodowane na specjalnych plantacjach. Czerwony barwnik stanowi około 25% suchej masy ich ciał. Owady zabija się przez wystawienie ich na działanie wysokiej temperatury poprzez gotowanie, działanie gorącą parą lub gorącym powietrzem.
Następnie owady suszy się na słońcu lub w piecach aż osiągną 30% swojej pierwotnej masy. Kolejnym etapem jest ekstrakcja barwnika ze zmielonych owadów, za pomocą wrzącej wody z dodatkiem amoniaku lub wodorowęglanu. W zależności od metody można otrzymać różną barwę produktu.
Po ekstrakcji i wysuszeniu kwas karminowy ma postać ciemnoczerwonego proszku. W zależności od pH roztworu koszenila może lekko zmieniać kolor. W środowisku kwaśnym jest pomarańczowa, w roztworach obojętnych — czerwona, a w pH zasadowym przyjmuje kolor fioletowy. Przy bardzo niskim pH może częściowo wytracić swoje właściwości i wytrącić się w postaci czarnego osadu.
Koszenila barwnik E120
Jako produkt handlowy, koszenila barwnik E120, występuje w połączeniach z kationami amonu, sodu, wapnia i potasu w różnych stężeniach oraz kombinacjach. Dopuszcza się również zanieczyszczenie barwnika E120 składnikami białkowymi pochodzącymi od innych owadów, ale w ilości nie większej niż 2,2%.
Dużą zaletą barwnika z koszenili E120 jest jego trwałość. Jest on jednym z nielicznych naturalnych rozpuszczalnych w wodzie barwników, które nie ulegają degradacji pod wpływem czasu. Kwas karminowy jest najbardziej odporny na działanie światła, podwyższoną temperaturę oraz utlenianie spośród wszystkich barwników naturalnych, oraz niekiedy nawet od barwników syntetycznych.
Wykorzystanie barwnika E120 w żywności
Kwas karminowy jest znany i stosowany jako barwnik już od czasów starożytnych. Wykorzystuje się go głównie do farbowania tkanin, ozdabiania przedmiotów oraz malowania obrazów.
Obecnie barwnik E120 jest powszechnie stosowany przede wszystkim w przemyśle kosmetycznym oraz spożywczym. Jednak również można go znaleźć w niektórych środkach farmaceutycznych. Dodatkowo kwas karminowy może być stosowany jako barwnik do tkanin oraz wykorzystywany w rzemiośle artystycznym.
Barwnik koszenila E120 można znaleźć w takich produktach spożywczych jak:
- Napoje alkoholowe i bezalkoholowe,
- słodycze,
- ciasta,
- produkty mięsne,
- czerwonych serach,
- osłonkach wędliniarskich oraz serów,
- przetworach owocowych,
- sosach,
- jogurtach,
- lodach kisielach,
- marynatach czy surimi.
Czy kwas karminowy jest bezpieczny dla zdrowia?
Barwnik E120 może niekorzystnie wpływać na nasze zdrowie. Odnotowano przypadki silnej reakcji alergicznej, ataku astmy, a nawet wstrząsu anafilaktycznego po spożyciu produktów zawierających kwas karminowy. Dodatkowo udowodniono, że E120 może wywoływać katar sienny oraz pokrzywkę. Nie stwierdzono żeby dodatek barwnika E120 był rakotwórczy lub genotoksyczny.
Z powodu wymienionych wyżej objawów, spożycie barwnika E120 powinny ograniczyć osoby uczulone na salicylany, astmatycy oraz osoby ze skłonnościami do chorób alergicznych. Dodatkową ostrożność przy spożyciu kwasu karminowego, zaleca się kobietom w ciąży oraz małym dzieciom.
Od 2009 roku producenci żywności mają obowiązek umieszczenia barwnika E120 w składzie produktu. Ta sama zasada dotyczy producentów kosmetyków oraz farmaceutyków, którzy dodatkowo są objęci zakazem używania kwasu karminowego w produkcji produktów stosowanych w okolicy oczu.
Jaka dawka koszenili jest bezpieczna?
Wcześniej, dopuszczalne dzienne spożycie barwnika E120, wynosiło 5 mg/kg masy ciała. Jednak w 2015 roku dawka ta została zmniejszona do 2,5 mg/ kg masy ciała, przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. W takiej ilości spożywanie kwasu karminowego codziennie przez całe życie nie powinno wpłynąć na zdrowie w sposób negatywny.
