Szelak — odmiana żywicy, którą pozyskuje się z wydzieliny czerwców — odmiany owadów z rzędu pluskwiaków. Owady te, żyją na drzewach szelakowych rosnących w Tajlandii i Indiach. Szelak znajduje swoje zastosowanie, między innymi w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, przy produkcji różnego rodzaju farb, lakierów i tuszy. Służy także do konserwacji zabytkowych dzieł sztuki. Jak powstaje ta charakterystyczna substancja oraz czy jest bezpieczna dla zdrowia? O tym, poniżej.
Szelak i jego charakterystyka
W branży spożywczej szelak oznaczany jest jako e904. To nic innego jak naturalna żywica, pozyskiwana z wydzieliny małych owadów-czerwców. Owady te występują na terenie Tajlandii oraz Indii na drzewach, nazywanych szelakowymi. Podstawowym pożywieniem tych pluskwiaków, jest sok spod kory drzew, na których żyją. Podczas trawienia pożywienie zmienia swoją postać i jest wydalane.
Następnie wydalona treść pokarmowa wchodzi w reakcję z powietrzem, tworząc twardą skorupkę, jako produkt metabolizmu czerwców. Następnie zbiera się gałęzie, na których znajduje się wydzielina. Oddzielenie skorupki odbywa się w specjalistycznych zakładach. Kolejnym etapem pozyskiwania e904, jest mielenie oraz moczenie przez kilka godzin w wodzie. Odpowiednio namoczony szelak jest następnie ugniatany stopami, co ma na celu otwarcie ziarenek z barwnikiem. Żywica zostaje na koniec oczyszczona i wysuszona. Tak pozyskany szelak przybiera barwę od żółtej, po czerwoną. Jest to zależne od drzewa, na którym występują czerwce.
E904 został uznany za naturalny indyjski nieszkodliwy dodatek spożywczy. Do wytworzenia jednego kilograma szelaku, potrzebne jest trzysta tysięcy osobników czerwców. Obecnie w Indiach z pozyskiwania szelaku utrzymuje się około trzech milionów ludzi.
Historia szelaku i jego wpływ na zdrowie
Szelak był powszechnie używany już ponad 3000 lat temu. W starożytnym indyjskim eposie, o tytule Mahabharata, wysuszony szelak służył jako materiał budowlany, z którego wykorzystaniem udało się wybudować cały pałac. W Afganistanie oraz w Hiszpanii był stosowany jako pigment. Natomiast w Wenecji, spopularyzowano zastosowanie szelaku jako dekoracji malarskiej lub lakierniczej. Miało to uzasadnienie zwłaszcza podczas produkcji dużych mebli, które zaimpregnowane szelakiem posiadały wyjątkową trwałość i charakteryzowały się wyjątkowym błyszczącym wykończeniem.
Co ciekawe, szelak początkowo był również wykorzystywany jako wosk uszczelniający oraz dodawany do receptur, z których miał następnie być produkowany wosk pszczeli. Warto również wspomnieć, że większość płyt gramofonowych była produkowana poprzez wytłoczenie ze związków szelaku. W balecie szelak służył jako klej utrzymujący sztywność obszaru palców u tancerek i tancerzy. Natomiast archeolodzy wykorzystywali szelak, w postaci kleju, do mocowania i sklejania kości dinozaurów. Jak widać, historia stosowania szelaku jest bardzo bogata.
Można śmiało powiedzieć, że substancja ta była powszechnie znana i stosowana od starożytności aż do teraz. Wywarła ona wpływ na rozwój wielu dziedzin i technik niezbędnych do życia człowieka.
Szelak i jego wpływ na zdrowie
Wiele osoób zastanawia się, jaki jest wpływ na zdrowie tej substancji. Otóż w krajach europejskich e904 został uznany za substancję bezpieczną dla zdrowia i dopuszczono ją do obrotu. Nie została określona maksymalna ilość szelaku, jaką można spożyć w ciągu dnia. Jednak należy pamiętać o tym, że każdy produkt spożywczy może wywołać reakcje niepożądane w postaci nadwrażliwości oraz alergii i miec niekorzystny wpływ na zdrowie.
Takie reakcje niepożądane mogą objawiać się wykwitami skórnymi, pokrzywką, podwyższona gorączką, łzawieniem oczu, katarem, a w skrajnych przypadkach nawet zaburzeniami oddychania. Najbardziej krytycznym stadium jest wystąpienie wstrząsu, który jest uznawany za stan zagrożenia życia. Z uwagi na ten fakt, zaleca się ograniczenie podaży tego dodatku żywnościowego, w codziennej diecie, do jak najmniejszych ilości.
Jednak warto pamiętać, że takie sytuacje zdarzają się naprawdę rzadko. Są to raczej odosobnione przypadki liczone w granicach kilku-kilkunastu na całym świecie.
Zastosowanie naturalnego indyjskiego preparatu
W dziale spożywczym szelak wykorzystywany jest w postaci substancji glazurującej. Może być stosowany jako nabłyszczacz do owoców, szczególnie jabłek, melonów czy truskawek. Taki zabieg bardzo korzystnie wpływa na zwiększenie atrakcyjności prezentowanych produktów.
Również w przypadku wyrobów cukierniczych, szelak zastosowanie ma szerokie i może spełniać funkcję nabłyszczacza. W Europie szelak wykorzystywany jest również do konserwacji owoców. Stosowany powierzchniowo, hamuje utratę wody z owoców, a co za tym idzie, spowalnia ich więdnięcie. Szelak to substancja wykorzystywana w różnych dziedzinach przemysłu, nie tylko w przedziale spożywczym.
Na rynku jest dostępnych wiele żywic syntetycznych, mimo to szelak, jako produkt pochodzenia naturalnego, często jest bardziej pożądanym dodatkiem. Szelak znajduje zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, jako składnik otoczek leków, co zwiększa ich trwałość.
Dodatkowo składnik ten jest używany do produkcji farb i lakierów. Może być bardzo użyteczny w przeprowadzaniu renowacji zabytków oraz przedmiotów jej wymagających. Niektóre tusze oraz kleje, na przykład te wykorzystywane do tworzenia zegarków, mogą zawierać dodatek szelaku. Ciekawym zastosowaniem też żywicy naturalnej jest również wykorzystanie jej do modelowania kapeluszy.
Co oznacza symbol E904?
W celu ujednolicenia, uproszczenia oraz pogrupowania dodatków do żywności, Komitet Naukowy Technologii Żywności stworzył listę dodatków. Lista ta dzieli dodawane substancje ze względu na ich właściwości oraz zastosowanie w różnych dziedzinach przemysłowych, głównie w przemyśle spożywczym oraz farmaceutycznym.
Symbole substancji chemicznych, które znajdują się na liście dodatków do żywności, rozpoczynają się od wielkiej litery E, a następnie przypisywany jest im numer porządkowy. Żeby znaleźć się na liście, substancje muszą spełniać konkretne warunki, które zostały ustalone i zatwierdzone przez instytucję należące do Unii Europejskiej.
Pierwszym z warunków jest technologiczne uzasadnienie i konieczność użycia danej substancji. Kolejnym wymogiem jest udowodnienie, w sposób doświadczalny i naukowy, że dodawany związek nie jest niebezpieczny dla zdrowia. W miarę możliwości ustalana jest również dopuszczalna oraz zalecana dawka dziennego spożycia danego dodatku. Obowiązkowe jest również umieszczenie przez producenta, na etykiecie obrazującej skład, wszystkich substancji dodatkowych użytych do produkcji towaru.
Szelak należy do grupy, w której znajdują się nabłyszczacze oraz środki słodzące. Łącznie z E904 do tej grupy należą również na przykład E941 (azot), E948 (tlen), E949 (wodór) oraz bardzo popularny E901, czyli wosk pszczeli.
Jakie dodatki są stosowane razem z naturalnym indyjskim E904?
Naturalny indyjski szelak jest często dodawany do produktów spożywczych łącznie z innymi dodatkami do żywności. Do najbardziej typowych substancji dodatkowych używanych wraz z E904 należą między innymi E122 (azorubina), E132 (indygotyna), E171 (tlenek tytanu), E335 (winian sodu) czy E628 (guanylan dipotasowy).