Okres przedszkolny charakteryzuje się wzmożonym rozwojem fizycznym i umysłowym. Istotne jest zatem, aby dostarczać dziecku prawidłową ilość energii oraz składników odżywczych na co dzień zgodnie z normami żywienia.
Ramy dietetyczne dla układanych jadłospisów przedszkolnych:
- W przedszkolu dzieci spożywają najczęściej od 3–4 posiłków, które powinny realizować 75% całodziennego zapotrzebowania energetycznego.
- Aktualnie normy żywienia są „żelazną” podstawą merytoryczną do układania jadłospisów. W przypadku planowania żywienia w przedszkolach należy korzystać z wartości norm poziomu zalecanego spożycia -RDA lub AI dla składników, dla których nie jest ustalone zapotrzebowanie (tzn. nie ma normy na poziomie RDA).
- Całodzienne zapotrzebowanie na energię dzieci w wieku 3 lat to 1000 kcal, a 4-6 wynosi 1400 kcal. Należy wyliczyć średnie zapotrzebowanie kaloryczne wszystkich dzieci. Średnia uzależniona jest od ilości osób w danej grupie wiekowej.
Aplikacja Intendent Pro szybko obliczy Twoją normę średnioważoną. Należy tylko wpisać ilość dzieci uczęszczających na posiłki w Twojej placówce.
Jadłospis od śniadania do podwieczorku ma pokrywać 75% zapotrzebowania na kalorie, co stanowi zazwyczaj ok. 950-1000 kcal/dzień spędzony w przedszkolu/dziecko. Warto wspomnieć, że 950-1000 kcal jest normą na energię dla osób planujących menu na podstawie mas netto produktów (bez odpadków, produktów gotowych do obróbki lub spożycia).
W aplikacji komputerowej Intendent Pro wbudowana jest opcja wyboru pisania jadłospisu na podstawie mas brutto lub netto. Dodatkowo każdy produkt z bazy ma przypisaną procentową ilość odpadu. Intendent lub dietetyk może zatem zdecydować na którym rodzaju mas układa jadłospis. Aplikacja Intendent Pro poprawnie obliczy kaloryczność dań, a także ich zawartość białka, tłuszczów i węglowodanów oraz soli i wapnia.
4. Z procentowego rachunku wyliczanego z 950 kcal, zalecana ilość białka dla dziecka spożywającego posiłki w żłobku to 23,8-35,6 g. Zawartość tłuszczów w menu opiewa na wartość 31,7-36,9 g. Zaś prawidłowa ilość węglowodanów to 106,9- 154,4 g.
Piramida żywieniowa jest prostym wyznacznikiem priorytetów żywieniowych. Pokazuje jakie artykuły spożywcze powinny dominować w jadłospisie przedszkolaka, a które należy spożywać sporadycznie. Im niżej produkty występują w piramidzie, tym częściej powinny pojawiać się w diecie. Tymczasem podstawę piramidy stanowi aktywność fizyczna, gdyż bez niej nawet rzetelne stosowanie się do zasad prawidłowego żywienia nie da rezultatu znacznego spadku masy ciała bez efektu jo-jo. Ruch oraz odpowiednia dieta są jednakowo ważne.
Piramida obrazuje zasady prawidłowego żywienia. Pierwsza zasada skłania do spożywania produktów ze wszystkich grup. Każda grupa uwzględniona w piramidzie jest bogata w inne składniki odżywcze. Dlatego dietę należy często urozmaicać, aby pokryć zapotrzebowanie na wszystkie witaminy, sole mineralne i składniki pokarmowe.
Pierwszy poziom w piramidzie to owoce i warzywa. Występują w prawidłowo skomponowanym jadłospisie 5 razy, w głównych posiłkach oraz podczas pojadania. Uwzględniać należy wszystkie świeże warzywa, owoce jak i mrożone lub suszone, jednak zmniejszyć ilość słodzonych soków owocowych. Grupa owoców i warzyw zawiera witaminy, sole mineralne, flawonoidy. Szczególnie ważne są witaminy antyoksydacyjne (witamina A, C, E, ) działające przeciw miażdżycy i nowotworom.
Kolejna zasada mówi o korzyściach spożywania produktów zbożowych. Odpowiednio skomponowany jadłospis zawierać powinien ich 5 porcji. Jest to jedna z najważniejszych grup żywności, ponieważ dostarcza najwięcej energii dla organizmu. Ponadto zasobna jest w błonnik przyspieszający perystaltykę jelit oraz wiele witamin (z grupy B) i składników mineralnych (magnez, cynk). Najbardziej wartościowe dla zdrowia są produkty zbożowe pełnoziarniste np.: chleb razowy, graham, ryż brązowy, makaron razowy, kasza gryczana.
Mleko oraz produkty mleczne jak kefiry, maślanki, jogurty należy pić 3-4 razy dziennie. Mleko jest dla dzieci najważniejszym źródłem wapnia. Nie ma innego produktu zawierającego tak duże ilości dobrze przyswajalnego wapnia. Pokryte zapotrzebowanie na ten pierwiastek zapewnia zdrowy rozwój kości i zębów. Ponadto cała grupa artykułów mlecznych dostarcza witamin A, D, B2 oraz białka o wysokiej wartości. Poleca się dzieciom picie 3-4 szklanek mleka. Część porcji mlecznych zastąpić można innymi napojami (kefirem, maślanką, mlekiem acidofilnym) lub serami twarogowymi, podpuszczkowymi i pleśniowymi.
Piąta zasada dotyczy mięsa, jaj, ryb, roślin strączkowych oraz orzechów, grupy zasobnej w pełnowartościowe białko, witaminy z grupy B, żelazo i cynk. Najczęściej wybiera się mięsa i ryby o małej zawartości tłuszczu (np. drób, cielęcina oraz dorsz, pstrąg), jednak warto spożywać od czasu do czasu łososie, sardynki, śledzie, makrele dla witaminy D i odpowiedniej budowy kośćca, a także kwasów tłuszczowych omega-3 korzystnie wpływających na pracę układu nerwowego.
Tłuszcze zaś dostarczane do organizmu powinny pochodzić głównie z ryb, orzechów, oleju rzepakowego, oliwy z oliwek i być tylko dodatkiem do potrawy. Do smażenia najbardziej nadaje się olej rzepakowy o dużej zawartości jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Istotne jest ograniczenie cholesterolu w diecie dzieci zawartego w podrobach oraz izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych w wyrobach cukierniczych, twardych margarynach, żywności typu fast-food. U dzieci wystarczy zrezygnować z częstego spożywania frytek, pizzy, hamburgerów, chipsów, które zawierają ok 33-48% tłuszczu.
Cukry proste zawarte w słodyczach również nie zawierają witamin i soli mineralnych, a ich nadmiar odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej.
Dziewiąta zasada mówi o ograniczeniu soli kuchennej do 5g w ciągu dnia/ osobę (w placówce przedszkolnej 1,9 g soli spożywczej, 2,7 g soli o obniżonej zawartości sodu/ soli sodowo-potasowej). Sól zastępuje się często aromatycznymi przyprawami tj.: majeranek, bazylia, oregano, tymianek itp. Zrezygnować powinno się z przesolonych gotowych dań w słoiku, zup i sosów z proszku.
Dziesiąta i ostatnia zasada zwraca uwagę jak ważne jest picie płynów. Dzieciom na co dzień zaleca się 6 szklanek wody. W przypadku dużej aktywności fizycznej jej podaż powinna być większa. Oprócz wody uznaje się picie herbatek owocowych, ziołowych, soków warzywnych, owocowo-warzywnych i w mniejszej ilości soków owocowych.
Żywienie niejadków
Pedagogika żywienia jest bardzo ważnym elementem w rozwoju fizycznym jak i psychicznym każdego dziecka. Karmienie powinno odbywać się w spokoju i w pogodnej atmosferze przy dużej cierpliwości otaczających go ludzi. Kształtowanie dobrych lub złych nawyków żywieniowych zależy od warunków jakie panują w trakcie posiłku. Należy zadbać o to, by dziecko zachęcać do jedzenia i skłaniać do samodzielności, a nie powodować u niego stres, grymasy, odwracanie uwagi od posiłku prowadzące do utraty apetytu. Akceptacja nowo poznanych produktów często zależy od nastawienia, zatem nie powinno się przy dziecku dyskwalifikować żadnej potrawy. Do „niejadków” najczęściej zalicza się jedynaków, a także dzieci nerwowe, uparte i te dokarmiane słodyczami, słonymi przekąskami, czy pojone słodkimi napojami. Rozwiązaniem w tej sytuacji jest regularność posiłków i pozorna obojętność w sprawie karmienia. Nie należy dopuścić, aby jedzenie stało się głównym, problemem, które codziennie przysparza rodzicom trosk. Dziecko szybko zauważy, że jest w centrum uwagi i prawidłowe zjedzenie posiłku będzie postrzegać jako wyświadczenie opiekunom przysługi.
Często wyjściem z tej sytuacji jest szybsze zapisanie dziecka do przedszkola, gdzie spożywanie posiłków z innymi dziećmi uczy jedynaka próbowania nieznanych dotąd produktów, oducza grymaszenia i podjadania między posiłkami. Nie powinno się też karać i nagradzać za prędkość zjedzenia potrawy. Może to uświadomić dziecku, że opłaca się grymasić podczas karmienia. Jednakże krótkotrwałe „głodzenie”, bez pozwolenia na podjadanie, nie spowoduje groźnych skutków, a zostaje w pamięci na długo. Szybkie karmienie i stresowa atmosfera świadczy o braku cierpliwości opiekunów, co wpływa na system nerwowy dziecka i potęguje jego niechęć do jedzenia. W żadnym razie nie karmi się na siłę, ponieważ skutkuje to lękiem przed każdym zbliżającym się posiłkiem. Opiekunowie powinni być świadomi, że ilość jedzenia potrzebna dla prawidłowego rozwoju dziecka jest różna. Zależy od cech osobniczych, rodzinnych oraz warunków otoczenia. Normy fizjologiczne związane z łaknieniem, wzrostem, wagą i dobrym samopoczuciem wyznaczają wystarczające ilości spożycia. Przekroczenie ich prowadzi do przesytu, nudności, wymiotów i w końcu do zaburzeń pracy przewodu pokarmowego. Przyczyną braku apetytu jest z reguły podjadanie słodyczy między posiłkami. Wiadome jest, że cukier hamuje wydzielanie soku żołądkowego. Zaburzenie produkcji enzymów żołądkowych czasem może być spowodowane nadmiernym zmęczeniem fizycznym i psychicznym po długim przebywaniu w przedszkolu, zła atmosfera w domu i późne wstawanie ranne. Z drugiej strony, u dzieci przekarmianych może pojawić się nadmierne łaknienie, gdyż często zaspokajane poprowadzi do otyłości. Zagrożeniem łakomstwa i objadaniem się pożywieniem jednostronnym tj.: słodyczami, nie tylko skutkuje nadmiarem masy ciała, ale i niedoborem witamin, soli mineralnych oraz białka. Sytuacja ta występuje często u dzieci rodziców otyłych. W tym szczególnie niebezpiecznym przypadku połączenia obciążenia rodzinnego i przekarmiania efektem jest otyłość oraz choroby metaboliczne w późniejszym wieku.
Aby rytuał spożywania posiłków przebiegał w spokoju ważne jest powtarzanie czynności tj.: jedzenie zawsze o stałych porach, sprzątanie zabawek, nakrywanie do stołu, mycie rąk. Dziecko nerwowe powinno jadać punktualnie i siedzieć na swoim miejscu przy stole. Odwrotną i niekorzystną sytuacją jest jedzenie na kolanie lub podczas zabawy z innymi dziećmi. Najlepiej gdy panuje cisza, maluch koncentruje się na jedzeniu i nic go nie rozprasza. Jeśli natomiast zapragnie mieć przy sobie swoją ulubioną zabawkę, która go uspokaja, należy się na to zgodzić. Często maluchy wykazują zainteresowanie sprawami jedzenia, a wtedy powinno się je chętnie angażować w proces przygotowywania posiłku. Warto pomyśleć o bufecie śniadaniowym w przedszkolu i pozwolić dzieciom przygotować sobie pierwszy posiłek. Skomponowanie prostej kanapki i wybór warzywa, które dziecko przeniesie na swój talerz rozwija umiejętności kulinarne i zachęca do próbowania nowych smaków. A rozwój gamy smaków u najmłodszych to główny cel żywienia w przedszkolu.
